Do oceny tego, jak skuteczne jest jakieś badanie lub procedura testowa (np. badania przesiewowe na obecność wirus SARS-CoV-2) w wykrywaniu pozytywnych przypadków nie wystarczy jedna wartość procentowa. Jeżeli nawet usłyszmy lub przeczytamy gdzieś, że test ma „100% skuteczności” nie powinniśmy być pod wrażeniem.
Zakładając, że chodzi tutaj o sytuację, w której test wykrywa wszystkie przypadki pozytywne (np. osoby rzeczywiście chore) to bardzo łatwo stworzyć test, który spełni to kryterium i jednocześnie będzie całkowicie bezużyteczny diagnostycznie. Wystarczy sprawić, że test zawsze będzie wskazywał wynik pozytywny. Dzięki temu wykryjemy wszystkie przypadki osób rzeczywiście zarażonych, ale jednocześnie „wykryjemy” całe mnóstwo osób fałszywie pozytywnych – osób zdrowych, które błędnie oznaczymy jako zarażone.
Żeby móc wypowiedzieć się o rzeczywistej skuteczności testu potrzebujemy co najmniej dwóch wartości: czułości (sensitivity) i swoistości (specificity) testu. Czułość mówi nam ile pozytywnych wyników test jest w stanie wykryć, natomiast swoistość o tym ile wyników negatywnych zostaje oznaczonych prawidłowo. Przykładowo test idealny na SARS-CoV-2 miałby czułość 100% i swoistość 100% – wykrywałby wszystkie osoby zarażone, jednocześnie nie oznaczając nikogo zdrowego.
Takie idealne testy niestety nie istnieją i dlatego w przypadku wielu chorób nie można ludzi niebędących w grupie ryzyka testować. Ryzykujemy wtedy fałszywie pozytywną diagnozę, która byłaby nie tylko startą czasu i pieniędzy, ale i zagrożeniem dla zdrowia pacjenta (poprzez chociażby poddanie się kolejnym, bardziej inwazyjnym badaniom). Nie traktujcie tego jednak jako porady medycznej. W tej kwestii powinniście zawsze polegać na swoim lekarzu prowadzącym.
PS. W statystyce wyniki fałszywie pozytywne określane są jako „błędy pierwszego rodzaju” (type I error). Natomiast wyniki fałszywie negatywne to odpowiednio „błędy drugiego rodzaju” (type II error).
PS2. Na czułość i swoistość testu w skomplikowany sposób wpływa także ponowne badanie. Nie wchodząc w szczegóły, wartości obydwu parametrów zależą od tego jakie były wyniki testów i czy testy przeprowadzone zostały jednocześnie czy jeden po drugim.
Źródełko zdjęcia: Photo by ThisisEngineering RAEng on Unsplash